قسمت چهلم: معرفی مختصر شهرستان نجف آباد
این شهر در زمان شاه عباس صفوی در ۳۰ کیلومتری غرب شهر اصفهان تاسیس شدهاست.نقل شده که شاه عباس صفوی مقداری پول و جواهرات جهت مقبره حضرت علی اختصاص داد و تصمیم به ارسال آن به شهر نجف گرفت. با تدبیر شیخ بهایی از خروج این ذخایر از ایران جلوگیری شد و به کمک آن بنیان شهر جدیدی به نام نجفآباد گذارده شد.
اقتصاد این شهر بر پایه کشاورزی، تجاری و دامداری بودهاست لکن امروزه با تاسیس شهرکهای صنعتی متعدد در حاشیه شهر تبدیل به اقتصاد صنعتی شدهاست با اینکه هنوز ماهیت تجاری خود را از دست ندادهاست.
میراث فرهنگی و تمدن و جاذبههای گردشگری شهرستان نجف آباد
ارگ شیخ بهایییا هفت برج خارون
این ارگ در جنوب شرقی شهر نجف آباد، محله جوی خارون، بهارستان واقع شده است. ارگ در حصار باغی به مساحت ۳۰۰۰ مربع واقع شده است و هفت برجدارد شش تا از این برجهای بی نظیر در حقیقت کبوترخانه اند. مانند این برجها را تنها در شهر تبریز میتوان یافت. هر برج حدود ۱۴ متر ارتفاع دارد. این برجها با دیوارهای کاهگلی به ارتفاع ۴ متر به یکدیگر وصل شدهاند. تقسیم بندی برجها در زاویهها و اضلاع دیوارها و نیز سر در ورودی این مجموعه منظرهای زیبا به وجود آورده که به وسیله هشتی و اتاقهایی در بالا، پایین و زیرزمین، ورودی به ارگ را ممکن میسازد. با تبدیل ارگ به مجموعه فرهنگی و تاریخی شیخ بهایی قسمتهای دیگر چون آبنما، چایخانه سنتی، محوطه فرهنگی- تفریحی و فضای سبز به ارگ افزوده شده است.
پنگ خانه
پنگ خانه بنایی است معمولا چهارطاقی با سقف مخروطی و ابعاد تقریبی ۲ در ۳ متر. این بنا خاص شهر نجف آباد در استان اصفهان است و در تنظیم ساعت آبیاری کشاورزان کاربرد دارد. میرآبها در طول شب درون این ساختمان میماندند و با قرار دادن کاسهای سوراخ دار در ظرف آبی و مشاهده تعداد فرو رفتنهای کاسه در آب زمان آبیاری هر کشاورز را تعیین میکردند. کشاورزان محلی روش خلاقانهای برای تقسیم بندی آب زراعی ابداع کرده بودند که این عمل در محلی به نام پنگ خانه انجام میشد. پنگ خانهها، محلهایی بود در میان زمینهای کشاورزی و در نزدیکی منبع آب که به صورت ایوانی نسبتا کوچک تعبیه میشد و یک نفر معتمد کشاورزان به نام میراب (امیر آب) در آن فعالیت میکرد. در این پنگ خانه که چند جوی از کنار آن مکان میگذشت و متصدی ومعتمد (میراب) تقسیم آب در آن محل با توجه به واحدهای زمانی مشخص (پنگ)، آب را جهت آبیاری زمینهای متفاوت تقسیم مینمود. روش تقسیم آب به این نحو بود که ظرف فلزی کوچکی که به آن پنگ میگفتند و سوراخ ریزی در ته آن تعبیه شده بود، روی سطح آب قرار میگرفت. به مرور زمان آب از سوراخ بالا آمده و در یک بازه زمانی مشخص که ظرف فلزی پر از آب میشد، خود به خود در آب غوطه ور میشد و بدان گونه آب زراعی به صورت زمان بندی شده و به صورت کاملا عادلانه میان کشاورزان تقسیم میشد. به محض پر شدن آب پنگ، سهم آب نفر بعدی شروع میشد و متصدی پنگ خانه با صدای بلند کشاورز یا باغدار بعدی را ندا میداد تا آب را به سمت اراضی خود هدایت کند و به اندازه سهمش از آب کشاورزی بهره گیرد.این روش امروز دیگر کاربردی ندارد ولی یکی از روشهای خلاق قدیمی است که به عنوان یکی از شاهکارهای قدیمیان از آن نام برده میشود و جزو ساعتهای آبی قدیمی جهان است که در حال حاضر دو نمونه از این بناها در نجف آباد قرار دارد.
در حال حاضر تنها چند نمونه از پنگ خانههای قدیمی شهر نجف آباد محفوظ مانده و یا مورد مرمت و بازسازی قرار گرفتهاست و مابقی آنها بر اثر بی توجهی تخریب شدهاند و یا دچار تغییر کاربری شدهاند.از این پنگ خانهها، یکی در بیشه (چناران) نجف آباد و یکی دیگر در ادامه خیابان جوی خارون (انتهای بلوار ولیعصر، باغ نو) که توسط شهرداری نجف آباد به طور غیر قانونی و شبانه تخریب شد.
خانه تاریخی مهرپرور، موزه مردم شناسی نجف آباد
خانه مهرپرور دارای عرصه ای به مساحت حدود 360 مترمربع است. این خانه به سبک کردی بنا شده و مجموعه فضاها در قالب یک فرم مستطیل شکل در دو طرف حیاط وسیعی جای گرفته که دارای دو جبهه اصلی شمالی و جنوبی است.
عصار خانه بزرگ (عصار خانه آقا)
این عصارخانهمربوط به دوره صفوی است و در نجفآباد، بازار، خیابان ۱۷ شهریور واقع شده است.
عصار خانه زمانیان
این عصارخانه مربوط به دوره قاجار است و در نجفآباد، میدان باغ ملی، خیابان امام خمینی، نبش کوچه خرسندی واقع شده است.
کاروانسرای حاج حیدر جانی
این کاروانسرا مربوط به اواخر دوره قاجار - اوایل دوره پهلوی است و در نجفآباد، راسته بازار اصلی نجف آباد واقع شده است.
حمام اخوت
این حمام مربوط به دوره پهلوی است و در نجفآباد، محله چهار سوق، خیابان امام شرقی، کوی اخوت واقع شده است.
برج های دوقلو صفا یا آق غلامعلی
برج های کبوترخانه دوقلو صفا یا آق غلامعلی نجف آباد اصفهان تنها برج های با سطح مقطع مکعبی شکل کشور می باشند که بخشی از خانه ی دوران صفوی راتشکیل می دهند.
قلعه ابراهیم خان نهضت آباد
این قلعه با مساحت بیش از سه هزار متر مربع واقع در 10 کیلومتری غرب شهر با وجود خانه های بسیار قدیمی با کوچه هائی مسقف با عرض 1/5متر ، داخل آن و نیز دو پل سنگی باستانی بر روی رودخانه مرغاب بهمراه حمام و مسجدی کوچک در بیرون از قلعه ، مجموعه ای را تشکیل داده اند که یادآور ارگ های تاریخی در این منطقه هستند. ارگها و قلعه هایی که در بیرون آنها مردم به کشاورزی و زراعت پرداخته و شبها در خانه های خود با امنیت کامل به سر می بردند.
تشکر و سپاس ویژه از خانم ندا میرلوحی برای همکاری در گرداوری مطالب