آنچه در آسمان ها و آنچه در زمين است، خدايی را که پادشاه پاک ارجمند فرزانه است، تسبيح می گويند.(سوره جمعه، آيه 1)
در بالاي سر ما
آگاهي هاي ما از كيهان همه از روي موقعيت ما بر روي كره ي زمين حاصل شده است. آسمان به هنگام روز تحت تاثير پرتو افشاني خورشيد است. در موقع شب فضا با گل ميخ هاي درخشان ستاره اي و كهكشان ها يك تابلو و پرده ي زيبايي را در آسمان نقاشي و به نمايش مي گذارد. البته با توجه به اينكه زمين ظرف يك سال يك بار به گِرد خورشيد مي چرخد لذا منظره ي شب هاي آسمان در طول سال متغير خواهد بود.
اثر دايره اي ستارگان پيرا قطبي
در اثر گردش روزانه ي كره ي زمين حول محور خود با عكسبرداري طولاني مدت از ستاره ي قطبي و اطراف آن، چنين منظره اي حاصل مي گردد. شما هم مي توانيد با باز گذاشتن دهانه ي دوربين عكاسي به طرف ستاره ي قطبي چنين عكسبرداري را در محيطي تاريك انجام دهيد.
كره ي سماوي
وقتي از زمين به آسمان نگاه مي كنيم، چنين به نظر مي رسد كه ستارگان به سقف كره ي سماوي چسبيده اند. از آنجا كه زمين طي يك سال يك دور به گِرد خورشيد مي چرخد در مواقع مختلف، قسمت هاي گوناگون آسمان در ميدان ديد زميني ها قرار مي گيرد. در هر زمان معيني، نيمي از اين كره به علت نور خورشيد از نظر ما پنهان مي شود. ضمناً حركت ساير اجرام هم از نظر تصويري بر همين كره نقش بسته است.
كهكشان
تمامي ستارگاني را كه ما در آسمان مي بينيم به همراه خورشيد در كهكشان راه شيري قرار دارند. اين تصوير پانوراميك راه شيري( كه از منظر مركز كهكشان گرفته شده) از كريست چرچ، نيوزيلند است.
حركت مريخي
كليه ي سيارات كه داراي مدارهايي به دور خورشيد هستند، در صحنه ي آسمان و در قياس به موقعيت ستارگان داراي حركت اند. نام انگليسي "سياره" يا "planet" از واژه اي يوناني به معناي ((سرگردان)) گرفته شده است. در بين همه ي سيارات، شايد مريخ به ظاهر داراي بيشترين جابه جايي است كه مي تواند در جهت معكوس هم حركت كند. اين حركت معكوس و يا در واقع قهقرايي، ظاهري بوده كه به لحاظ سبقت گرفتن زمين نسبت به مريخ در مدار به گِرد خورشيد بوجود می آيد.
اثرات مخصوص
از زمين ما مي توانيم ((اثرات مخصوصي)) را در آسمان ببينيم. بعضي از اين اثرات حاصل ميدان مغناطيسي و اتمسفر زمين مي باشد. پاره اي از اثرات هم بستگي به موقعيت اجرام در منظومه ي شمسي بخصوص خورشيد، زمين و ماه دارد. رگبارهاي شهابي حاصل سوختن غبارهاي فضايي در اتمسفر زمين است.
شفق قطبي شمالي
ذرات بارداري كه از سوي خورشيد، بوسيله ي بادهاي خورشيدي حمل مي گردد، ايجاد نورهاي بسيار زيبايي به نام "شفق قطبي" مي نمايد.
گرفتگي خورشيد
گاهي و بندرت كره ي ماه مي تواند دقيقاً بين كرات زمين و خورشيد قرار گيرد. زماني كه اين حالت اتفاق مي افتد، كره ي ماه جلوي نور خورشيد را مي گيرد و پديده اي را به وجود مي آورد كه اصطلاحاً خورشيد گرفتگي گفته مي شود. در بعضي از قسمت هاي سطح زمين، كره ي ماه به صورت كامل سطح خورشيد را مي پوشاند و براي مدتي كوتاه ايجاد تاريكي مي نمايد. هر چند كه ماه نسبت به خورشيد بسيار كوچك و حقير است، اما به لحاظ نزديكي فاصله اش تا زمين قادر است كه تمامي سطح خورشيد را بپوشاند.
هاله اي به دور ماه
در بعضي از شب هاي زمستان به نظر مي رسد كه در اطراف ماه هاله اي قرار گرفته، كه در حقيقت اين پديده هيچ ربطي به كره ي ماه ندارد. علت آن انعكاس پرتوهاي نور خورشيد است كه از كره ي ماه به سمت زمين مي آيد و در كريستال هاي يخي اتمسفر زمين شكسته مي شوند. شكست نور ايجاد هاله اي مدور مي نمايد.
نقطه ي نورباران رگبار شهابي
ذرات غباري كه در فضا هستند در برخورد به اتمسفر زمين مي سوزند لذا با ايجاد نور، مي توانيم آن را در آسمان به شكل شهاب ببينيم. در رگبارهاي شهابي چنين به نظر مي رسد كه همه ي شهاب ها از يك نقطه در آسمان سر چشمه مي گيرد كه آن را نقطه ي "نورباران" مي گويند.
صورت هاي فلكي
شب وقتي به آسمان نگاه مي كنيم اگر دقت شود ستارگان در كنار هم نقوش و شكل هايي ايجاد مي كنند. اين شكل ها را صورت هاي فلكي گويند. آسمان اطراف زمين به 88 شكل گوناگون تقسيم مي گردد كه هر يك از آن ها را يك صورت فلكي گويند كه نامشان بر گرفته از اسامي اساطيري، مخلوقات يا اجرام مي باشد.
صورت فلكي جبار
در افسانه هاي يوناني، جبار يك شكارچي بوده است. سه ستاره ي روشن واقع در يك خط در محل "كمربند جبار" يك نشاني واضح براي آسمان محسوب مي شود.
در اطراف كره
از آنجا كه زمين در طي يك سال يك دور به گِرد خورشيد مي چرخد، قسمت هاي گوناگون كره ي سماوي را مي توانيم به تدريج ببينيم، كه در طي يك سال همه صورت هاي فلكي مربطه به طور پشت سر هم در ديد ما مي آيند.
تغيير شكل
شكل صورت هاي فلكي به نظر ثابت مي رسد، ولي در حقيقت آن ها با ملايمت و به تدريج در حال تغيير شكل اند. تغييرات در شكل صورت فلكي "دب اكبر" را بايد در يك بازه ي طولاني از زمان مشاهده كرد كه معمولا با طول عمر يك يا چند نسل مقدور نمي باشد.
حقايقي از صورت فلكي
_ صورت فلكي عبارتست از منظره اي دو بعدي در محيط سه بعدي فضا.
_ آبگردان بزرگ فقط بخشي از صورت فلكي خرس بزرگ يا دب اكبر است.
در امتداد خطوط ديد
اصولا صورت فلكي دست ساخت بشر است. ما آن ها را به صورت نقوشي مسطح بر صفحه ي آسمان شب ميبينيم در حالي كه ممكن است اين ستارگان هر كدام در يك فاصله ي معين از ما و از هم باشند. ستارگان موجود در دب اكبر به نظر مي رسد كه به هم نزديكند، ولي آن ها خيلي پراكنده تر از آنند كه به نظر مي رسند.
كاتالوگ ستارگان
ستارگان بر حسب صورت هاي فلكي كه در آن ها تجمع نموده اند كاتالوگ بندي مي گردند. در درون هر صورت فلكي هر ستاره با كمك حروف يا شماره شناخته مي شوند. ساير اجرام جداگانه كاتالوگ خواهند شد.
گزينش اسامي
به تمامي صورت هاي فلكي اسامي لاتين داده شده است. زماني كه بخواهيم از ستاره ي خاصي صحبت كنيم، بايد اسم لاتين آن را به كار ببريم. به عنوان مثال هر يك از ستارگان صورت فلكي جبار با نام جبار مشخص مي گردند.
تهيه نقشه ي آسمان
با كنار هم قرار دادن صورت هاي فلكي نقشه ي آسمان حاصل مي گردد. در درون مرز صورت هاي فلكي هر ستاره اي متعلق به همان صورت به حساب مي آيد، حتي اگر به ظاهر، ربط اساسي به شكل و نام مربوطه نداشته باشد.
سحابي جبار(شكارچي)
از آسمان زمين، سحابي جبار مانند يك لكه ي كم فروغ و مات در زير كمربند جبار ديده مي شود.
((طرح)) هر صورت فلكي به دور ستارگان آن كشيده مي شوند.
حروف يوناني
ستارگان درخشنده تر با حروف يوناني معرفي مي گردند. درخشنده ترين در هر صورت فلكي نام "آلفا" را مي گيرد و بعد از آن به ترتيب "بتا" و غيره ، در ضمن اين كه ممكن است اين قانون گاهي كمي رعايت نشود.
حروف و شماره
در الفباي لاتين به اندازه ي كافي حروف نيست كه بتوان همه ي ستارگان يك صورت فلكي را مشخص نمود. حروف بزرگ لاتين مانند A,B,C و... و شماره هاي 1,2,3 و... نيز در اينجا به كار گرفته مي شوند. براي ستارگاني كه با هم ظاهرا فاصله ي زيادي ندارند از يك حرف با اعداد مختلف استفاده مي شود مانند 3Π و6Π جباري.
كهكشان ها و سحابي ها
اجرام غير ستاره اي از قبيل خوشه هاي روشن ستاره، سحابي، و ديگر كهكشان در طبقه بندي به صورت جداگانه از كاتالوگ "مسيه" (كه با حرفM مشخص مي گردد) يا كاتالوگ عمومي جديد (NGC) استفاده مي شود.
_ستاره ي ابط الجوزا در كاتالوگ، آلفاي جباري خوانده مي شود.
_سحابي جبار را در كاتالوگ M42 و 1976 NGC ناميده اند.
_ ستاره ي "سيف جبار" علامت كاپاي جباري دارد.
_ "رِجل" جباربه نام بتاي جباري است.
_ ستاره ي 3Π جباري به فاصله ي 25 سال نوري از زمين قرار گرفته است.
_ ستاره ي 6Π جباري در حدود 280 سال نوري تا زمين دارد.
اسامي عربي
بسياري از ستارگان روشن آسمان با اسامي عربي شناخته شده اند كه از 800 سال به كار رفته اند مانند: اِبط الجوزا، سيف و رِجل.
دايره البروج
دوازده صورت فلكي باهم به اسم دايره البروج نامگذاري شده اند. اين دوازده صورت در كنار دايره ي گرفتگي(مسير ظاهري سالانه ي خورسيد در كره ي سماوي) بوده كه كره ي ماه و سيارات هم در آن منطقه عبور مي نمايند. تاريخ اين عبورها تا حدودي تقريبي است، تاريخ هاي زير زمان هايي هستند كه خورشيد وارد هر يك از خانه ها مي شود.
دور يا نزديك
ستارگان با فواصل بسيار زيادي نسبت به ما و خودشان هستند. نور كه داراي بيشترين سرعت است به اندازه ي 8.3 دقيقه طول مي كشد تا از خورشيد به زمين برسد. نور از نزديك ترين ستاره به ما يعني "پروكسيماي قنطورس" 4.3 سال طول مي كشد تا به زمين برسد. براي ما امكان ندارد كه با نگاه كردن به ستارگان، فواصل آن ها را تعيين كنيم، اما با چشم مي توان تفاوت در رنگ و درخشندگي آن ها را تشخيص داد.
جدايي سال هاي نوري
ستارگان در اين خوشه ي دور، ممكن است همگي در يك فاصله از زمين به نظر برسد در حالي كه در واقع چندين سال نوري از هم فاصله دارند.
چقدر درخشنده؟ چه اندازه دور؟
ستارگاني كه داراي قدر ظاهري(درخشندگي) مساوي اند، مي توانند داراي فواصل بسيار مختلفي تا زمين باشند. اجرام داخل صورت فلكي جبار بين 70 تا 2300 سال نوري از ما فاصله دارند. درخشنده ترين ستاره، يعني رِجل جبار به فاصله ي بيش از 900 سال نوري مي باشد.
ستارگان همسايه
بسياري از ستارگاني كه در فاصله ي 40 سال نوري از خورشيد قرار دارند كوتوله هاي قرمز كم فروغند مانند ستاره ي "بارنارد"، كه نمي توان آن را با چشم غير مسلح ديد. ديگران مانند نسر واقع، 50 بار نسبت به خورشيد نورتابي بيشتر دارد.
آسمان نيمكره ي شمالي
مردماني كه در نيمكره ي شمالي زمين زندگي مي كنند، قادرند كه ستارگان نيمكره ي شمال سماوي را ببينند. ستارگاني كه در يك شب خاص ديده مي شوند بستگي به عرض جغرافيايي رصدگر، زمان در سال، و موقع و ساعت شب دارد. ستارگاني كه در نزديكي مركز نقشه قرار گرفته اند، به نام ستارگان پيرا قطبي معروفند، كه مي توان آن ها را در تمام طول سال ديد. ستاره ي قطبي(ستاره ي شمال) به نظر مي رسد كه پيوسته بر بالاي قطب شمال زمين قرار گرفته است.
آسمان نيمكره ي جنوبي
مردمان ساكن نيمكره ي جنوبي زمين مي توانند آسمان نيمكره ي جنوبي را مشاهده نمايند. ستارگاني كه در هر شب ديده مي شوند، بستگي به عرض جغرافيايي فرد رصد كننده ، زمان سال و موقع و ساعت شب دارد. ستارگاني كه نزديك مركز نقشه اند، ستارگان پيرا قطبي جنوب ناميده شده و در تمام طول سال قابل ديدارند. ستاره ي "آلفاي قنطورس" به عنوان نزديك ترين ستاره به خورشيد، يكي از ستارگان نيمكره ي جنوبي است.
برگزاري رصد همگاني
پنج شنبه 5 شهريور ساعت 20 تا 23 ، خيابان سعادت آباد، جنب ورزشگاه امين، مركز نجوم اديب
سينما دانش
پنج شنبه 19 شهريور ساعت 16:30 تا 19:30، خيابان سعادت آباد، جنب ورزشگاه امين، سالن آمفي تئاتر شهر علم
نشست يكصد و چهل و هشتم باشگاه نجوم اصفهان
دوشنبه 30 شهريور ساعت 17، ميدان امام حسين(ع)، خيابان باغ گلدسته، كتابخانه ي مركزي شهرداري اصفهان