قسمت سی و سوم: کلیسا وانک
کلیسای وانک یا آمنا پرکیج نام کلیسایی است در محله جلفای اصفهان که از روی کلیسای سنت استپانوس در جلفای آذربایجان کپی برداری شده است. این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان می باشد و در زمان شاه عباس ساخته شده است. وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است.
وانک اولین بار در سال ۱۶۰۴ ساخته شد که البته این بنا خیلی کوچکتر از بنای فعلی و با وسعت کم ساخته شده بود. ۵۰ سال بعد از ساخت اولیه به خواست و تشویق خلیفه وقت داویر اول (خلیفه شخصی است روحانی که ازدواج نمیکند و امور ارامنه در دست اوست؛ این شخص از ارمنستان و یا لبنان که رئوس مذهبی ارامنه هستند انتخاب شده و به نقاط مختلفی که ارامنه ساکن هستند فرستاده میشود) این مکان ویران شده و جای آن بنایی با طرحی شکوهمند و عظیم ساخته میشود. ساخت این مکان ۹ سال به طول میانجامد و در سال ۱۶۶۴ در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام میرسد. این مکان را برای تعلیم راهبان و اسکان خلیفه بنا میکنند.
درون کلیسای وانک و دیوارهای اطراف، تمامی از تزئینات نقاشی رنگ و روغن و آب طلا به سبک ایرانی و تصاویری از زندگی حضرت مسیح (ع) مزین شده است که متاثر از نقاشی ایتالیایی است و بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصله دور مشخص است.
این بنا دو در ورودی دارد که در اصلی دری چوبی بزرگ است که مردم از آن رفت و آمد میکنند. بعد از ورود دالانی وجود دارد که در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد که قبلاً در آن اتاقها به امور مربوط به ارامنه رسیدگی میکردند؛ ولی در حال حاضر یکی به عنوان مغازهای کوچک و دیگری به عنوان اتاق نگهبانی استفاده میشود. دالان به سمت پلکان ورودی میرود. در سمت راست پلکان برج ناقوس واقع است. در زیر این برج دو قبر وجود دارد؛ این قبرها متعلق به سربازی ارمنی و دیگری متعلق به پیشوای ارامنه است. این برج ۳۸ سال بعد از بنای اصلی دیر ساخته شده است. هزینه آن را تاجری ارمنی به اسم هوانجان جمالیان متقبل گشته است.
در سمت راست این بنا (برج ناقوس) کتیبهای بزرگ به رنگ آبی مشخص است و دور آن را سنگ های صلیبی احاطه کردهاند. این سنگها از کلیساهای ویران شده جلفا به این مکان آورده شده و در این دیوار نصب شدهاند. در قسمت سمت چپ برج ناقوس بنای یادبودی چشم بیننده را به طرف خود جلب میکند؛ این بنای یادبود، یاد بودی از قتل عام ارامنه است که معتقدند در سال هزار و نهصد و پانزده به دست ترکان عثمانی صورت گرفته است. هر ساله در این مکان در روز بیست و سه آوریل مراسم برگزار میشود که مردم (ارامنه) جمع شده و شمع روشن میکنند و یاد شهدای ارمنی را گرامی میدارند.
بخشهای کلیسای وانک
چاپخانه
چاپخانه کلیسای وانک پشت این بنا واقع شده، که البته چند سالی است که به چاپخانه تبدیل شدهاست. در سال ۱۶۴۰ به سرکردگی پیشوای مذهبی کلیسای وانک خلیفه خاچاطور کساراتسی چاپخانهای دایر شد. این شخص در سال ۱۶۴۱ کتابی با مضمون شرح حال پدران روحانی به چاپ رساند. هنوز هم چند نسخه از این کتاب در موزه کلیسای وانک وجود دارد که البته از لحاظ چاپ و کاغذ مرغوب نیست ولی برای چاپ کنندگان آن افتخار بزرگی است.
کتابخانه
در زمان کوچ بزرگ، ارامنه همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمدند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتاب هایی بود که در خانههای خود داشتند. ارامنه با تحمل زحمات فراوان کتاب های زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند. این کتاب ها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارامنه باارزش بوده و هست. شایان ذکر است تمام کتاب های این کتابخانه کتاب های خطی هستند که روی پوست نوشته شدهاند.
موزه
این موزه در سال ۱۸۷۱ در کلیسای وانک ساخته شد. بعد از کتابخانه، موزه این کلیسا قرار دارد. این مکان محل نگهداری اجناس گران قیمت و نایابی است که در دنیا نظیر آنها وجود ندارد. باید گفت که بیشتر این اموال گرانقیمت و نایاب بوسیله مردم هدیه شدهاند که اهدای این اموال بیشتر برای آن بوده که جایگاه مناسبی برای یادگارهای گذشتگان وجود داشته باشد تا آیندگان بدانند پدرانشان که بودند و چه کردند.
در این مکان از انجیلهای زیبایی نگهداری میشوند که یکی از آن انجیل ها کوچکترین انجیل دنیا است که با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد و همینطور یک تار مو که به زبان ارمنی نوشته شده و لاک یک لاکپشت غول پیکر.
اولین کتاب مقدس چاپ شده به زبان ارمنی در امستردام هلند سال 1666
اماکن اداری
در گذشته کارهای اداری و قضایی ارامنه جلفا در این مکان صورت میگرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام میشد. این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا برای کارهای خود به این محل رفت و آمد میکنند. البته این را نیز نباید فراموش کرد که در گذشته امور ارامنه بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیر آمناپرکیج حل و فصل میشده ولی در حال حاضر فقط به امور ارامنه جنوب ایران رسیدگی میکنند. این مکان در جنوبیترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین شاه باز میگردد.
در قسمت شرقی دیر روبروی موزه محل اسکان اسقف و یا خلیفه وقت ساخته شدهاست دو طبقه دارد که در طبقه اول وسائل و مایحتاج ذیر در آن نگهداری میشود و طبقه دوم محل سکونت اسقف است.