آنچه در آسمان ها و زمين است تسبيح گوی خدا هستند، و اوست شکست ناپذير سنجيده کار (سوره ی حشر آيه 1)
ستاره چيست؟
يك ستاره عبارت است از كره اي عظيم از گاز درخشان و در حال چرخش. در بيشتر ستارگان دو گاز عمده وجود دارد يعني هيدروژن و هليوم . اين گازها وسيله نيروي گرانش در كنار هم قرار مي گيرند ودر هسته ي مركزي بسيار متراكم مي شوند. در درون هسته انرژي بي نهايت زيادي توليد مي شود.
خوشه ي ستاره اي
خوشه يM13 در صورت فلكي هركولس شامل صدها و هزارها ستاره اند كه در يك شكل كروي به هم فشرده ودر كنار هم قرار دارند.
گداخت هسته اي
يك ستاره از فرآيند همجوشي هسته اي ايجاد انرژي مي نمايد. در درون مركز، هسته هاي هيدروژن(پروتون) با هم بر خورد و با بر خورد و با همجوشي اولين دوتريوم را مي سازند(هيدروژن سنگين) و بعد هر دو ايجاد هليوم مي كند. در موقع همجوشي، انرژي پس داده مي شود. اين گونه واكنش، كه در بيشتر ستارگان پيدا مي شود، به نام زنجيره ي پروتون-پروتون ناميده مي شود.
تغييرات در ستارگان
ستارگان عمدتاً از نظر ميزان گاز و اندازه شان متفاوتند، قطر بزرگترين ستاره در حد 1000 برابر خورشيد، در حالي كه كوچكترين آن ها فقط جزيي از اين اندازه اند، يعني نه بزرگتر از سياره اي نظير مشتري است.
تولد ستارگان
ستارگان داراي چرخه اي از حيات از ميليون ها تا ميلياردها سال اند. تمام ستاركان حيات خود را به يك طريق آغاز مي كنند يعني از ماده ي موجود در سحابي ها به مفهوم ابري از گاز و غبار. ستارگان به صورت تكي متولد نمي شوند، بلكه به صورت گروهي به نام "خوشه". در ابتدا ستارگان هر خوشه تقريباً داراي تركيباتي مشابه اند. بر خلاف اين شباهت اوليه، ستارگان به طور متنوعي توسعه مي يابند و بيشتر خوشه ها در زمان كوتاهتري از هم جدايي مي يابند.
ساخت و توسعه ي اوليه ي يك ستاره
در درون يك سحابي، گرانش باعث چرخش گلوله هايي از گاز مي شوند كه به نام پيش ستاره اند. پيش ستاره در (در اينجا به صورت مقطع ديده مي شود)، چين مي خورد و هسته ي آن متراكمتر مي گردد. هاله ي بيروني وگاز و غباري توسعه مي يابد. زماني كه هسته به گرانش بحراني ميرسد، واكنش هاي هسته اي آن آغاز مي گردد. انرژي آزاد شده باعث عقب راندن بيشتر هاله مي شود. همانطور كه ستاره ي جوان شروع به سريع چرخيدن مي نمايد، باقيمانده ي گاز و غبار مسطح گشته و به ديسك تبديل مي شود. حداقل در يك مورد(ستاره اي كه ما آن را به نام خورشيد مي شناسيم) اين ديسك گاز و غباري باعث ساختن و ايجاد مجموعه اي در چرخش از سيارات شده. ستاره ي جديد، با سياره يا بدون آن، حالا به سرعت مي درخشد و با همجوشي هسته اي هيدروژن را به هليوم تبديل مي نمايد.
تكي يا جفتي
خورشيد غير عادي است يعني ستاره اي يكه و تنهاست. در بيشتر موارد پيش ستاره هاي در حال چرخش به حدي سريع مي چرخند كه مي توانند ستارگان جفتي و چندتايي بسازند. ستارگان
چندتايي ممكن است به دور يكديگر چرخش كنند. به نظر مي رسد كه ستارگان جفتي از نظر نور خروجي متغير هستند، زيرا يكي نور ديگري را سد مي نمايد.
چرخه ي حيات يك ستاره
چرخه ي حيات يك ستاره بستگي به جرم آن دارد. ستارگاني با جرم همچون خورشيد مي توانند پيوسته و بي وقفه براي حدود 10 ميليارد سال بدرخشند. ستارگان پر جرم تر هيدروژن خود را سريعتر تبديل مي نمايند و در نتيجه عمر كوتاه تري خواهند داشت. خورشيد در نيمه ي راه عمر خود مي باشد. در طي 5 ميليارد سال آينده خورشيد انبساط خواهد يافت و به غولي قرمز تبديل مي شود و سپس ايجاد رمبش نموده به ستاره اي كوتوله تبديل مي گردد.
غول هاي قرمز
وقتي كه قسمت اعظم هيدروژن به هليوم تبديل شد، ستاره، غول قرمز مي گردد، يعني هليوم را به كربن تبديل مي نمايد. هسته گرم مي شود و در نتيجه سطح سرد گشته و انبساط مي يابد. يك غول قرمز ممكن است تا 100 برابر اندازه ي اوليه انبساط يابد.
شكوه نهايي
سحابي حلزوني ستاره اي در پايان عمر خگاز كه به بيرون رانده شده به وضوح ايجاد يك حلقه ي قابل ديد مي نمايد. آنچه از مجموعه ي در مركز غلاف در حال انبساط باقي مي ماند يك كوتوله ي سفيد كوچك است كه به تدريج تبديل به يك كوتوله ي سياه مي گردد.
مرگ ستارگان پر جرم
چگونگي مرگ يك ستاره بستگي به جرم آن دارد. زندگي ستارگان بسيار پر جرم در پايان حياتشان به سادگي به يك انفجار ختم مي گردد. اين انفجار عظيم را " اَبَر نواختر" مي نامند، كه ممكن است به حدي درخشان باشد كه كل كهكشان را روشن نمايد. بعد از آن چه اتفاقي مي افتد، بستگي به اين دارد كه پس از انفجار چه ميزان مواد از اَبَرنواختر باقي مانده باشد.
فروپاشي انفجاري
ستارگاني با حداقل هشت برابر جرم منظومه ي شمسي پايان عمري به صورت اَبَرنواختر دارند. گرانش سبب مي شود كه با نيروي بسيار عظيمي فروپاشي نموده و ايجاد ضربه هاي موجي نمايد.
انفجار اَبَرنواختري
اگر جرم هسته ي باقيمانده پس از ايجاد اَبَرنواختر بين 1.4 تا 3 برابر جرم منظومه ي شمسي باشد، چيزي را مي سازد كه به آن "ستاره ي نوتروني" مي گويند. اين گونه ستاره ها تركيبي اَبَر متراكم از مواد است كه با سرعت زياد مي چرخد و ايجاد دسته هايي از پرتوها و انرژي هاي راديديي مي نمايد كه با سرعت بسيار سريع ضاهراً خاموش و روشن شده و برق مي زند. اين ها به نام "پلسار(تپ اختر) خوانده مي شوند.
سياه چاله ها
اگر جرم هسته ي به جا مانده پس از اَبَر نواختر از سه برابر جرم منظومه ي شمسي افزوني يابد، اين محموله چنان رمبش خواهد نمود كه تبديل به سياه چاله گردد، گاهي چنان متراكم است كه كه گرانش آن حتي نور را هم مي مكد. از نظر تعريف سياهچاله ها غير قابل ديد هستند، اما چنين به نظر مي رسد كه اين مجموعه ي وسيله ي ديسكي از مواد در چرخش احاطه شده كه به طرف سياهچاله كشيده مي شود.
سرقت ستاره اي
اگر سياهچاله اي در كنار يك ستاره قرار گيرد، باعث مي شود كه گاز آن ستاره را بمكد و به تدريج جرم آن را به يغما ببرد.
درخشندگي(روشنايي)
ميزان درخشندگي يك ستاره در آسمان بستگي به ميزان نورتابي(مقدار انرژي نوراني كه توليد مي كند) و همچنين فاصله ي آن تا زمين دارد. ستاره شناسان دو مقياس مختلف براي اندازه گيري قدر(درخشندگي) يك ستاره به كار مي برند. قدر مطلق ستارگان به نسبت فاصله استاندارد در نظر گرفته مي شود. در حالي كه قدر ظاهري روشنايي يك ستاره در مشاهده از زمين تعريف مي گردد و در نتيجه مي توان فهميد كه يك ستاره چقدر روشنايي دارد.
درخشندگي(قدر) ظاهري و مطلق
شباهنگ درخشنده ترين ستاره در آسمان ماست(با درخشندگي ظاهري 1.46-) كه درخشنده تر از ستاره ي رِجل(با قدر ظاهري 0.12+). اما در حقيقت ،رِجل با درخشندگي مطلق 7.1- ستاره اي درخشان تر است كه با ستاره ي شباهنگ با قدر مطلق 1.4+ رقابت مي كند.
جا به جايي نور
تمام اجرام در كيهان در حركتند. در نور ستارگاني كه از خورشيد دور مي گردند، خطوط جذبي به طرف انتهاي سرخ جابه جا مي شود كه در اصطلاح آن را ((حركت به طرف سرخ )) گويند.
حقايقي از درخشندگي
_ هر چقدر اعدادي كه بيانگر درخشندگي يا قدر اجرام آسماني است كوچكتر باشد نشان دهنده درخشان تر بودن آن جرم است.
_ با هر يك از دو مقياس سنجش قدر، هر شماره كامل(مثلاً از 3+ تا 4+) به معناي اين است كه يك ستاره به اندازه ي 2.5 برابر درخشنده تر يا ضعيف تر از ديگري است.
_ قدر ظاهري خورشيد معادل با 26.7- است.
_ درخشنده ترين سياره "زهره(ونوس)" است با حداكثر قدر ظاهري 4.2- .